• Masallıda çox zəhmətkeş, vətənpərvər, həqiqi Azərbaycan vətəndaşları yaşayır...
  • Heydər Əliyev
  • RU
  • EN
  • » » Əkinçilik tariximizdən: Çəltikçilik

    Əkinçilik tariximizdən: Çəltikçilik

    • 17-11-2017, 22:21
    • Aqrar
    • 0
    • 2 891
     

    Əkinçilik tariximizdənÇəltikçilik


    Çəltik bitkisinin vətəni Cənub-Şərqi Asiya ölkələri hesab olunur, dünya bitkiçiliyinə çəltiyi Hindistan və Birma vermişdir. İranda çəltiyin becərilməsinə VII əsrin ortalarında, Azərbaycanda da məhz bu vaxtdan başlanılmışdır. Azərbaycanın Rusiyaya ilhaqından sonra yaranan sabitlik taxılçılığın, xüsusilə çəltikçiliyin inkişafına səbəb olmuşdur. Lənkəran, Quba, Şirvan və Qarabağda çəltikçilik XIX əsrin 40-cı illərindən sürətlə inkişaf etməyə başlamışdır.
    Bakı quberniyası üzrə Lənkəran qəzasında çəltikçilik ixtisaslaşdırılmış ən iri təsərrüfat sahəsinə çevrilmişdi. XIX əsrin axırlarında və XX əsrin əvvəllərində Lənkəran qəzasında 13 min desyatindən (1 desyatin 1,09 hektar) artıq sahədə çəltik əkilirdi.Bu da quberniyada əkilən çəltiyin 61 faizini təşkil edirdi. Zaqafqaziyada istehsal olunan 10 milyon pud çəltiyin 8,7 milyon pudu, (87%) Azərbaycanın payına düşürdü. Lənkəran qəzası bütün Zaqafqaziyada istehsal olunan çəltiyin 25 faizini verirdi. XX əsrin əvvəllərində qəzada çəltik sahələri 18 min desyatinə çatmış, daha sonra 40 min desyatinə qədər yüksəlmişdir.
    Bəhs olunan dövrdə qəzanın 110 kəndi – əhalinin 30 faizi çəltikçiliklə məşğul idi. Burada çəltiyin 50-yə qədər növü var idi: “Ənbərbu”, “Sədri”, “Çiləyi”, “Campo”, “Maraja”, “Əkulə”, “Beybu”, “Rasimi”,”Vilgəciri”, “Haşimi”, “Məmmədli”, “Ağsədri”, “Çilənbəri”, “Reyhani”, “Mazandaranı” və s. Ən məhsuldar “Campo” növü idi. Yerli əhali “Sədri”, “Əkulə”, “Vilkəciri” növünə üstünlük verirdi.Bu növlərdən hazırlanan plov daha keyfiyyətli və ləzzətli olurdu.Qaynaqların birində qeyd olunur ki, ötən əsrdə yerli bazarlarda “Masallı sədrisi” üstündə alıcılar arasında dava düşərdi”.
    Bölgəmizdə çəltik ustaları yeni növlər əldə etmək məqsədi ilə başqa ölkələrdə becərilən keyfiyyətli, məhsuldar, suya az tələbatı olan çəltik növlərini də yerli şəraitə uyğunlaşdırırdılar.Masallı rayonunun Çaxırlı kəndində 1863-cü ildə Tibet çəltiyi becərilmişdir. Bu çəltikçilərimizin öz işlərinin mahir biliciləri olmasını bir daha sübut edir.
    Burada yetişdirilən düyünün əsas bazarı Rusiya və Qərbi Avropa ölkələri idi. Çəltik ustalarımız Moskva (1852), London (1862), Xarkov (1887) və digər Beynəlxalq Kənd Təsərrüfatı sərgilərində mükafatlara sahib çıxmışlar.1889-cu ildə Tiflis şəhərində keçirilən kənd təsərrüfatı və sənaye məhsullarının Qafqaz sərgisində Çaxırlı kəndindən aparılmış “Əkulə” növ çəltik və düyü gümüş medala layiq görülmüşdür.
    Çəltikçilik Sovetlər dönəmində də bölgənin mühüm təsərrüfat sahəsi kimi inkişaf etmişdir. Masallı respublikamızın əsas çəltik yetişdirən rayonlarından biri idi. 1961-ci ildə 1830 hektar sahədə çəltik əkilmiş, hər hektardan 35-40 sentner məhsul əldə olunmuşdur.
    Ötən əsrin 60-cı illərindən başlayaraq çəltikçilik daha rentabelli, gəlirli təsərrüfat sahələri olan tərəvəzçilik, çayçılıq, sitrus bitkiləri ilə əvəz olundu.Ölkəmiz müstəqillik əldə edəndən sonra rayonumuzun Ərkivan, Qəriblər, Xıl, Sərçuvar, Sirəbil, Mahmudavar və digər kəndlərində çəltikçilik bərpa olundu. 2000-ci ildə rayonumuzda 372 hektar çəltik əkilmiş, hər hektardan 58 sentner məhsul əldə olunmuşdu.Çox təəssüf ki, bu təsərrüfat sahəsi yenidən unuduldu.Son vaxtlar çəltikçiliyə qayıdış mühüm əhəmiyyətli bir hadisədir.
    Bu il sentyabrın 3-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev Lənkəranda çay, çəltik və sitrus meyvələri istehsalının inkişafı məsələlərinə dair respublika müşavirəsindəki yekun nitqində bildirmişdir:
    1991-ci ildə - müstəqilliyin ilk ilində 1000 hektarda çəltik əkilmişdisə, 2016-cı ildə bu, 2500 hektara çatmışdır və 5600 ton çəltik yığılmışdır. Bu il isə 5 min hektarda çəltik əkilib. Yəni, keçən illə müqayisədə əkin sahələri iki dəfə genişləndirilib. Bu, çox müsbət haldır. Yenə də qeyd etməliyəm ki, fermerlər tərəfindən bu sahəyə çox böyük maraq var.
    Əgər əvvəlki dövrlərdə çəltikçilik çox əziyyətli bir sahə, insanları çox incidirdisə, əziyyət verirdisə, bu gün artıq bu sahə tam avtomatlaşdırılıb.Dünən mənə çəltikçilik təsərrüfatında nümayiş etdirilən yeni texnoloji proses onu göstərir ki, çəltikçiliyin inkişafı əziyyətsiz də mümkündür-həm səpin, həm də yığım vaxtı.Ona görə, indi texnika gətirilib.Biz çəltikçiliyin artım dinamikasına uyğun xüsusi texnikanın alınması məsələsinə də mütləq baxmalıyıq.Əkin sahələrinin su təminatı əlbəttə ki, çox vacibdir.Əfsuslar olsun ki, bu gün bizdə istifadəsiz olan, su altında qalan sahələr, bataqlıq sahələri var.Onlardan da çəltikçiliyin inkişafı üçün istifadə edilməlidir.
    Toxumçuluğa da fikir verilməlidir.Burada bu məsələyə də toxunuldu.Bu da vacib məsələdir.
    Çəltikçiliyin inkişafı üçün də güzəştli şərtlərlə kreditlər verilməlidir və yeni, müasir düyü emalı müəssisələri yaradılmalıdır. Keçən il ölkəmizə 48 min ton düyü idxal edilmişdir və xaricə 37 milyon dollar getmişdir.
    Həmin müşavirədə Masallı Rayon İcra Hakimiyyətinin başçısı cənab Rafil Hüseynov da öz çıxışında çəltikçiliyin inkişafı ilə bağlı rayonda görülən işlərdən danışmışdır: “Cari ildə rayonun müxtəlif əraziləri üzrə səmərəli istifadəsi mümkün olmayan 400 hektara yaxın örüş və kolluq sahələrinin əkin dövriyyəsinə cəlb edilməsi hesabına Masallıda tarixi ənənələri və böyük iqtisadi səmərəsi olan yerli çəltik növlərinin əkilməsinə başlanılmışdır. Keçən il 7 hektarda, bu il isə 195 hektarda üç növ çəltik əkilmiş, kənardan asılılığı azaltmaq üçün 10 hektarda çəltik toxumçuluğu yaradılmış, müasir texnologiya əsasında yeni çəltik emalı zavodunun tikintisinə başlanılmışdır.Gələn il çəltik əkinlərinin iki dəfə artırılaraq 400 hektara çatdırılması nəzərdə tutulur.”
    Masallı rayonunda bu istiqamətdə uğurlar əldə edilməkdədir.Yerli bazarda ötən illə müqayisədə ətirli düyu növlərinin qiymətlərində azalma müşahidə olunur.İnsanlar torpağa qayıdışın bəhrəsini görür, bunu güzaranlarında nəzərə çarpacaq dərəcədə hiss edirlər.Yeni texnologiya əsasında işləyəcək çəltik dəyirmanında müasir avadanlıqlar tam quraşdırıldıqdan sonra gündə 20-30 ton çəltik emal ediləcəkdir.
    “Sərvətin anası torpaq, atası əməkdir”, “torpaq əkilmirsə onu qorumağa dəyməz” deyib atalar. Qədim şumerlərdə belə bir məsəl var idi: “İşləyən adamın yuxusu şirin olar”. Məhşur Babil hökmüdarı Hammurapı 4 min il bundan əvvəl qanunlarında deyirdi: “Əgər bir adam yararlı torpağı əkib-becərmirsə həmin adam ifşa olunmalıdır”.

     
     Musarza MİRZƏYEV, 
    Masallı rayonundakı Mahmudavar kənd tam orta məktəbinin tarix müəllimi,
    araşdırmaçı, Azərbaycanın Əməkdar müəllimi.
     
     
     
     шаблоны для dle 11.2
    DİGƏR XƏBƏRLƏR
    XƏBƏR LENTİ
    1. 17:07 Mahmudavar kəndində şəhid Ehtiram Abbasov adına küçəyə asfalt örtüyü döşənmişdir
    2. 17:05 Rayon rəhbəri şəhid anasını doğum günü münasibəti ilə evində ziyarət etdi
    3. 16:00 İyulun 4-də Baş prokuror Yardımlı rayonunda vətəndaşları qəbul edəcək
    4. 17:29 Masallıda şəhid ailələri və məzarlarını ziyarət 01-30 iyun 2025-ci il
    5. 17:28 Masallıda 01-30 iyun 2025-ci il tarixlərində şəhid adına görülmüş işlər barədə
    6. 17:27 Masallının yollarında təmir işləri davam etdirilir 01-30 iyun 2025
    7. 17:25 Masallıda abadlıq və xeyriyyə işləri 01-30 iyun 2025
    8. 12:40 Masallıda 2025-cü ilin iyul ayına olan səyyar-görüş qəbulları barədə
    9. 09:39 Strateji tərəfdaşlıq əlaqələri
    10. 23:30 “8 Noyabr” elektrik stansiyasının açılışı  enerji siyasətinin yeni mərhələsidir  
    11. 23:30 Elektrik enerjisində stratejik əməkdaşlıq
    12. 18:16 Masallının Çaxırlı ərazisində şəhid məzarları rayon rəhbəri tərəfindən ziyarət olundu 25.06.2025
    13. 18:14 Masallının Çaxırlı kəndində 25 iyun 2025-ci il tarixdə səyyar qəbul
    14. 18:08 Masallı rayon İcra Hakimiyyətinə 4 yeni təyinat
    15. 12:49 Sığdaş kəndində ziyarətgah yolu cari təmir olundu
    16. 08:41 Azərbaycan əsgərinin vətənpərvərlik ruhu  
    17. 08:37 Mütəşəkkil ordu böyük tarixi xidmətlərdən biridir
    18. 23:30 H.Əliyev və  ordu quruculuğu   
    19. 20:06 Masallıda Məhərrəm ayının başlanması ilə əlaqədar ümumrayon tədbiri
    20. 20:02 Masallıda "Konstitusiya və Suverenlik İli"nə həsr olunmuş tədbir keçirilib
    21. 19:56 Qalıb Azərbaycan Ordusu
    22. 17:38 Rayon rəhbəri Xəstəxanada şəhid atasını ziyarət etdi
    23. 17:35 Masallının Dövlət qulluqçuları Ulu Öndərin abidəsi önünə gül dəstələri düzdülər
    24. 17:29 Masallıda Dövlət Qulluqçularının Peşə bayramı günü münasibətilə tədbir
    25. 11:29 ŞANLI AZƏRBAYCAN ORDUSU
    26. 11:24 Masallıda dövlət qulluqçularının sayı açıqlanıb - STATİSTİKA
    27. 23:30 26 İyun-Azərbaycan Respublikasının Silahlı Qüvələri Günüdür
    28. 23:30 Azərbaycan ordusu qələbənin, sülhün və suverenliyin dayağıdır
    29. 16:07 Masallı rayon İcra Hakimiyyətinin şöbə müdiri medalla təltif olundu
    30. 10:00 Peşəkar ordumuz
    31. 23:30 Güclü Ordu-Güclü Dövlətin təməlidir
    32. 21:16 Azərbaycan dövlətinin gücü və qüdəti daha da möhkəmlənir
    33. 21:11 Vətənə layiqincə xidmət edən Azərbaycan ordusu!
    34. 21:04 PEŞAKAR AZƏRBAYCAN ORDUSU
    35. 19:02 Ələşrəf Niftiyev 80
    36. 17:26 Masallıda rayon rəhbərinin 19 iyun 2025-ci il tarixli vətəndaş qəbulu
    37. 19:01 Masallının Göyəçöl kəndində şəhid məzarları rayon rəhbəri tərəfindən ziyarət olundu
    38. 18:59 Masallının Göyəçöl kəndində 18 iyun 2025-ci il tarixdə səyyar qəbul
    39. 16:54 Masallıda şəhid Zeynal Şahhüseynlinin şəhadətinin 4-cü ildönümü anıldı
    40. 16:52 Rayon rəhbəri Böyük Kolatan kəndində I Qarabağ müharibəsi əlilinin yas mərasimində iştirak etdi
    «    İyul 2025    »
    BeÇaÇCaCŞB
     123456
    78910111213
    14151617181920
    21222324252627
    28293031 
    DÜNYA XƏBƏRLƏRİ