Məsuliyyətli Ordu, mülkü şəxslərin qorunması
19-09-2024, 21:30. Разместил: admin44
Tarixən müharibələrdə müharibənin iştirakçıları tərəflərin kişi cinsindən olan və müəyyən yaş aralığındakı vətəndaşları olub. Ənənəvi olaraq müharibə edən tərəflərin hərbi qulluqçularının uyğun olaraq öz rolları və vəzifələri mövcuddur.
Müharibə zamanı sivil şəxslər, yəni ölkənin müharibədə birbaşa iştirak etməyən vətəndaşları əsasən uşaqlar, qadınlar, yaşlı şəxlər və əlilliyi olan şəxslər olur.
Hal-hazırda dünyanın bir çox dövlətlərində də səfərbərlik zamanı müharibəyə kişi cinsindən olan və 18 yaşdan yuxarı şəxslər cəlb edilir. Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericiliyinə görə, səfərbərlik zamanı ehtiyatda olan 18-35 yaşlı kişi cinsindən olan şəxslər müharibəyə cəlb edilə bilər. Dünyanın bir neçə dövlətində qadınların da müharibəyə cəlb olunması praktikası mövcuddur. Dünyanın bir çox ordusunda qadınlar fərqli rollar alsalar da, aktiv cəbhədə xidmət edən ölkələrin ordularının sayı azlıq təşkil edir. Qadınlara aktiv cəbhə verən ölkələr sırasına Yeni Zelandiya, Kanada, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almaniya, Norveç, İsrail və İsveçrə daxildir. ABŞ qadınlardan çox vaxt döyüş pilotu kimi istifadə edir, Böyük Britaniya isə qadınlardan xüsusi olaraq artilleriya missiyaları üçün istifadə edir.
Uşaqların hərbi əməliyyatlara cəlb edilməsi isə beynəlxalq konvensiyalarla qadağan edilib. Belə ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən qəbul edilən Uşaq Hüquqları Konvensiyasına əsasən müharibə aparan dövlətlər 15 yaşından aşağı uşaqların hərbi əməliyyatlardan kənarda tutulması barədə öhdəlik götürüb. Buna baxmayaraq müxtəlif ölkələrdə fəaliyyət gösətən qeyri-qanuni təşkilatlar, terror qruplaşmaları uşaqlardan hərbi əməliyyatlar və hücumlar zamanı istifadə edib. “Human Rights Watch” təşkilatının 2007-ci ilin iyul ayında təqdim etdiyi hesabatda qeyd olunur: “Dünyanın iyirmi ölkəsində uşaqlar birbaşa müharibənin iştirakçıları olublar. 200.000-300.000 arasında olduğu təxmin edilən bu uşaqlar uşaqlıqdan məhrumdurlar və müasir silahlı qarşıdurmalarda tez-tez üsyançı qruplarda və dövlət qüvvələrində əsgər olaraq xidmət edirlər, uşaqlıqlarından məhrum olurlar və çox vaxt dəhşətli zorakılıqlarla qarşı-qarşıya qalırlar”.
Beynəlxalq humanitar hüquq hərbi əməliyyatlarda xüsusi ayrıseçkilik tətbiq etmir, o, iştirak etməyən bütün insanları, başqa sözlə mülki şəxsləri və döyüşlərdə iştirak etməyən şəxsləri qoruyur. Ancaq bu, humanitar qanunda əhalinin müəyyən kateqoriyalarının xüsusi həssaslığı və spesifik ehtiyacları nəzərə alınmadığı anlamına gəlmir. Həqiqətən, qadınlar və uşaqlar üçün xüsusi qorunma təmin edən qaydalarla yanaşı, yaşlılara aid bəzi müddəalar var.
Sevindirici haldır ki, uşaqları silahlı qruplara cəlb etmək təcrübəsi yaşlı insanlara şamil edilməyib, buna görə onların hərbi əməliyyatlarda iştirakı halında xüsusi müdafiəni təmin etməyə və ya Üçüncü Cenevrə Konvensiyasına yaşlılar üçün müddəaların daxil edilməsinə ehtiyac yox idi. Beynəlxalq humanitar hüquq, fərdin qocalığını müəyyən edən yaş haqqında heç bir şey söyləmir.
Müasir dövrdə müharibələrin təbiətində baş verən dəyişikliklərə görə vətəndaşların müharibədə hansı rol oynamalı olduğu, onların vəzifələrinin nə olması problem olaraq qalır. Məsələn, artıq dünyanın bir çox dövlətlərində vətəndaş müharibələri mövcuddur. Belə olan halda həm onların beynəlxalq humanitar hüquq kontekstində qorunması çətinləşir, həm də onların hansı rol oyanmalı olduğu problemli olur. Çünki, belə olan halda mülki şəxs və mülki olmayan şəxsi fərqləndirmək çətin olur.
Bütün bunlar beynəlxalq hüququn və onun subyektlərinin mülki şəxsləri qoruması haqqında müddəalar və qeydlərdir. Amma müharibə dövründə qeyd olunan şəxslərin də yerinə yetiməli olduğu bir sıra vəzifələr mövcuddur. Bəzən mülki şəxslər müharibə zamanı yarana biləcək təhlükəni ehtimal edə bilmədikləri üçün məsuliyyətli davranmağa çalışmırlar və bu da öz növbəsində həmin şəxsin özünün və hətta dövlətin təhlükəsizliyinə təhdid yarada bilər.
Hal-hazırda dünyanın müxtəlif yerlərdə saysız-hesabsız müharibələr gedir. Ön cəbhələrdə, xəndəklərdə zabit və döyüşçülərin həyatı dəhşətli olsa da, müharibə zamanı mülki həyat da asan deyil. Müharibə günahsız insanların şüuruna və bədənlərinə böyük zərər verir və yenə də bu insanlar səbr edir.
İnsanlar bəzən nə vaxt düşəcəyi bəlli olmayan bomba və ya raketin qorxusu altında yaşayırlar. Toqquşma xəttinə yaxın insanların gecə rahat yatmadığını təxmin etmək elə də çətin deyil.
Cabbarova Leyla,
Masallı Gənclər Evi,
Masallı rayonu, Qasımlı kəndi
Вернуться назад